Accepteer jij een kind als tolk in je spreekkamer?

01 december 2021

Je schrijft nauwkeurig op een briefje hoe laat de patiënt welke kleur tablet moet innemen en de patiënt weet wat hij de aankomende tijd moet doen. Hoe anders is dit bij diabetes. Naast het op een juiste manier innemen of toedienen van de medicatie, hebben zelfcontrole, voeding, beweging, stress, nachtrust allemaal invloed op de diabetesinstelling. Dit vergt een intensieve begeleiding en veel educatie. Hoe pak je dit aan als je patiënt de Nederlandse taal niet machtig is? En accepteer jij een kind als tolk in je spreekkamer?

Volgens epidemioloog Simone Goosen heeft ieder mens recht op goede zorg. Dit is een van de redenen waarom ze zich als campagneleider van ‘Tolken Terug in de zorg alstublieft’ inzet bij de Johannes Wier Stichting. In 2012 schafte de toenmalige minister van Volksgezondheid Edith Schippers de vergoeding voor tolk- en vertaaldiensten in de gezondheidszorg af. Ze stelde de patiënt zelf verantwoordelijk voor het leren van de taal of het eventueel inschakelen van een tolk, waarvoor hij of zij dan zelf de kosten moest dragen. Inmiddels lijkt het tij wat te keren. Afgelopen februari zette de toenmalige minister van Medische Zorg Tamara van Ark zwart op wit dat professionele tolken ingeschakeld kunnen worden als dit noodzakelijk is om goede zorg te kunnen verlenen. Goosen: ‘De situatie is nog verre van ideaal, maar er is meer mogelijk dan veel zorgprofessionals momenteel denken. Vanaf 2022 wordt de tolk weer betaald vanuit de basisverzekering voor de GGZ. Dit geldt nog niet voor ziekenhuiszorg. Op dit moment vraagt het nog om wat organisatietalent van de zorgprofessionals om een tolk in te schakelen, maar ik raad iedereen aan om binnen de organisatie te informeren wat de mogelijkheden zijn. Veel ziekenhuizen hebben een budget gereserveerd voor tolken.’ De Johannes Wier Stichting zet zich in voor een bredere vergoeding van de tolken in de zorg en streven ernaar weer een centraal nummer te krijgen voor het inschakelen van een tolk.

Impact op kinderen

In de radio-uitzending ‘Spraakverwarring in de spreekkamer’ van ARGOS in februari 2021 vertellen Mo en zijn broer wat het met hen deed dat ze hun ouders vergezelden als tolk naar het spreekuur. Mo zag zijn vader als een held. Toen de uit Syrië afkomstige jongen zijn vader een paar jaar geleden tegen zijn huisarts hoorde zeggen dat hij zich bang voelde, schrok hij. Hij had dit liever niet willen horen, zei de inmiddels 22-jarige geneeskunde student. Mo vluchtte in 2015 uit Syrië en zijn ouders en broertje volgden hem een tijd later. In Nederland kreeg zijn vader hartproblemen en omdat hij de Nederlandse taal niet machtig was, gingen Mo en zijn broer regelmatig mee als tolk naar de dokter.

De omgekeerde wereld

Bij de dokter horen kinderen dingen over hun ouders die niet voor hun oren bedoeld zijn. Ze voelen zich verantwoordelijk, maar hebben niet de kennis om de informatie van de dokter goed te vertalen. Hetgeen ze horen in de spreekkamer kan angstgevoelens bij ze oproepen; ze zijn bang dat het niet goed met hun ouders gaat. Tegelijkertijd kiezen de kinderen er soms voor om de informatie van de dokter niet helemaal goed te vertalen, omdat ze hun ouders niet te veel willen verontrusten. Het is de omgekeerde wereld. Normaal gaan ouders met hun kind mee naar de dokter, maar hier begeleiden de kinderen hun ouders.   

Schadelijk

Naast de campagne ‘Tolken Terug in de zorg alstublieft’ nam Goossen het initiatief voor de postercampagne ‘Dit is een kind en geen tolk’. ‘Goosen: ‘In deze campagne willen we zorgprofessionals aanzetten een echte tolk in te schakelen. Want een kind heeft niet de vakbekwaamheid van een tolk en kan en mag die verantwoordelijkheid niet dragen. Bovendien hoort een kind op school. Niet Nederlandssprekende ouders nemen regelmatig hun kinderen mee naar het spreekuur en zijn zich er niet altijd van bewust hoe schadelijk dit kan zijn voor kinderen. Als zorgprofessional kun je kenbaar maken dat je het spreekuur liever houdt zonder het kind. Je kunt een kind op een vriendelijke manier naar de wachtkamer verwijzen en zeggen dat je de tolkentelefoon zult raadplegen. Is dit niet mogelijk, pas de onderwerpen die je bespreekt tijdens het consult dan aan, zodat je het kind niet te veel belast. Daarbij kun je aangeven dat je de volgende keer een tolk zult regelen.’

Een tolk regelen, hoe dan?

Zo regel je een tolk in een ziekenhuis of zorginstelling

Wil je een tolk vraag dan eerst naar de zorgpas van je patiënt. Deze pas, of het ontbreken ervan, zijn bepalend voor de mogelijkheden. Vraag in je organisatie hoe je een tolk kunt inschakelen. Stuit je op weerstand, dan kun je altijd verwijzen naar de Kwaliteitsnorm tolkgebruik bij anderstaligen in de zorg. Daarin staat dat je als zorgverlener te allen tijde de plicht hebt om goede zorg te verlenen, en daarmee dus ook het recht hebt om een tolk in te schakelen.

Een tolk voor een asielzoeker of iemand met een COA-zorgpas

Met het nummer van de COA-zorgpas kun je kosteloos een tolk inschakelen via bureau LiveWords (020) 820 28 92. Die organisatie stuurt de factuur naar het Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers. Daar heb je dus geen omkijken naar. Zorg dat je voordat je belt de juiste informatie bij de hand hebt (lees de alinea hieronder).

Voordat je een tolkenbureau belt, moet je het antwoord op de volgende vier vragen weten:

  • Welke taal spreekt je patiënt?
  • Wat is het land van herkomst?
  • Gaat er een voorkeur uit naar een man of een vrouw als tolk?
  • Hoeveel tijd denk je de tolk nodig te hebben?

Houd de leiding tijdens het gesprek
Zodra je de juiste tolk aan de lijn hebt, is het belangrijk dat hij of zij zo snel mogelijk een beeld heeft van de setting. Stel eerst jezelf voor met je naam en functie. Vervolgens stel je de patiënt en de eventuele begeleider voor. Je mag geen naam noemen, maar wel de leeftijd, het geslacht en de zorgvraag. Daarna zal de tolk zich voorstellen, en de geheimhoudingsplicht in de taal van je patiënt nog eens benadrukken. Belangrijk punt voor het wederzijds vertrouwen. 

Spreek zo gewoon mogelijk 
Je voert het gesprek met de man, de vrouw of het kind net zoals je zou doen zonder tolk erbij. Je praat dus niet met de tolk, maar ‘gewoon’ met de patiënt terwijl je elkaar aankijkt, alsof er geen tolk meeluistert. Zeg bijvoorbeeld ‘Hoe lang heeft u die klacht al?’ Geef dan de tolk de tijd om te vertalen, dan de patiënt om te reageren, dan de tolk weer om het antwoord te vertalen. Pas daarna kun je de volgende stap zetten.

Ben zo concreet mogelijk
Het lijkt een open deur, maar we zijn zo gewend aan een glimlach om iemand welkom te heten of gerust te stellen. Die glimlach kan de tolk niet zien door de telefoon, die zul je dus in woorden moeten vangen. Ook als je bijvoorbeeld opstaat, zeg dat dan even tegen de tolk. En hou je zinnen steeds kort, en zo eenvoudig en concreet mogelijk.

Zo garandeer je een geslaagd zorgcontact  
Medische termen zijn niet te vermijden, en dat is ook niet gewenst. Maar geef de tolk de tijd en de ruimte om vaktermen te vertalen én zo nodig uit te leggen. Zo kun je stap voor stap controleren of de patiënt en jij elkaar begrijpen. En zo kun je uiteindelijk weten of de zorgvrager instemt met een door jou voorgestelde aanpak.

Meer informatie

Zoschakeltueentolkin.nl

Gobaltalk.nl

Een app (alleen toegankelijk via een mobiele telefoon) waarmee je 24/7 een tolk kunt inschakelen in meer dan 200 talen

Utrechtsfondsachterstandswijken.nl

UFA (Utrechts Fonds Achterstandswijken) vergoedt de tolkentelefoon voor huisartsen in achterstandswijken in Midden-Nederland

Achterstandsfondsen.nl

De Achterstandsfondsen ondersteunen huisartsenpraktijken in achterstandswijken om de kwaliteit van huisartsenzorg te bevorderen

diversiteitindiabetes.nl

Deze site van de Nederlandse Diabetes Federatie biedt tools en achtergrondinformatie die helpen bij het maken van de vertaalslag van medische informatie naar de dagelijkse praktijk, met in achtneming van culturele verschillen.

Ogenschijnlijke simpele hulpmiddelen die het leven van mensen met diabetes makkelijker maken 

20 mrt 2024

Schakel een tolk in als dat nodig is. Lees hier hoe je dat kunt doen

29 feb 2024

Witte geurende rijst inwisselen voor zilvervliesrijst; dat was even slikken

29 feb 2024

Inloggen