Vermijd ultra processed food waar mogelijk en wees zuinig met zetmeelproducten. Dit zijn de eerste twee adviezen die dr. Hanno Pijl geeft aan zijn patiënten met diabetes type 2. Volgens hem zouden we deze adviezen ook moeten geven aan mensen met prediabetes, want dit is vaak een voorloper van diabetes type 2 en veel andere ziekten.

Waar praten we over?

De Maastricht Studie publiceerde eerder dit jaar de volgende cijfers: in de leeftijdsgroep van 40 tot 75 jaar hebben naar schatting 1,4 miljoen Nederlanders prediabetes. De prevalentie van prediabetes loopt tussen de 40 en 75 jaar op van 10 naar 29 %. In de loop van acht jaar ontwikkelt 14% van de mensen met prediabetes daadwerkelijk diabetes type 2. Dit komt neer op ongeveer 200.000 mensen in de genoemde leeftijdsgroep.

Wanneer spreek je van prediabetes?

Er zijn meerdere definities over prediabetes maar de World Health Organization (WHO) hanteert de volgende criteria:

• 2 uur na orale glucosetolerantietest (OGTT) van 75 gram glucose een glucosewaarde 7,8 -11 mmol/l
• Bloedglucose nuchter 6,1 – 7 mmol/l
• HbA1c 42 – 48 mmol/l.

Wat zijn de risicofactoren?

De kans op het ontwikkelen van prediabetes neemt toe bij het ouder worden (>40 jaar). Andere factoren die hier invloed op hebben zijn: chronische stress, te weinig bewegen, roken, te korte en slechte nachtrust, alcohol, andere toxische stoffen in de omgeving en heel belangrijk volgens Hanno Pijl: ‘We eten te veel van de verkeerde dingen.’

Waarom de één wel en de ander niet?

Gelukkig krijgt niet iedereen die oud wordt in onze samenleving prediabetes of diabetes type 2. Ouder worden en leefstijl zijn belangrijke factoren, maar de genetische aanleg en het darmmicrobioom van mensen spelen ook een rol. Pijl: ‘Ze werken samen. Uiteindelijk bepaalt de combinatie van veroudering, leefstijl, genetische aanleg en darmmicrobioom, of iemand wel of niet een aandoening ontwikkelt.’

Eten roept een ontstekingsreactie op

Maar waarom speelt ultra processed food zo’n belangrijke rol in deze context? Pijl: ‘Het eten van een maaltijd wordt bij iedereen gevolgd door een ontstekingsreactie. Dat is een normale fysiologische reactie van het lichaam. Dit is nodig om de schade te herstellen die ontstaat tijdens het eten en verwerken van voedsel. Voedsel moet namelijk verteerd, opgenomen en opgeslagen worden in verschillende weefsels. Dit proces kost energie, en bij de opwekking van die energie ontstaat er schade in de cellen. Die acute ontstekingsreactie na een maaltijd is bedoeld om die schade te herstellen.’

‘Het eten van een maaltijd wordt bij iedereen gevolgd door een ontstekingsreactie’

Verkeerd voedsel leidt tot een chronische ontsteking

‘De intensiteit en duur van deze ontstekingsreactie zijn echter sterk afhankelijk van wat je eet, hoeveel je eet en hoe vaak je eet’, vervolgt Pijl. ‘De voedingsmiddelenindustrie voegt stoffen toe aan producten die een sterke reactie van je immuunsysteem uitlokken en daarmee een heftige ontstekingsreactie in je lichaam veroorzaken. Zoals gezegd is dit een fysiologische reactie voor herstel van weefsel, maar als je veel en vaak industrieel geproduceerd voedsel eet, dan gaat die ontsteking niet meer weg en herstelt het weefsel zich nooit meer volledig. Er ontstaat dan een chronisch ontstekingsproces dat schadelijk is voor het lichaam en dat de basis vormt voor aandoeningen zoals prediabetes, kanker, artherosclerose, hypertensie en hypertriglyceridemie.’

Vezels remmen de ontsteking

De voedingsindustrie stopt dus bepaalde stoffen in producten die een heftige ontstekingsreactie veroorzaken, maar ze laten ook componenten weg die deze ontsteking zouden kunnen remmen. Pijl: ‘Een belangrijk voorbeeld hiervan zijn voedingsvezels. Voedingsvezels, die van nature voorkomen in groenten, fruit en volkorenproducten, spelen een essentiële rol in het remmen van ontstekingsreacties. Het gebrek aan vezels in bewerkte producten versterkt dus het negatieve effect op het lichaam, terwijl natuurlijke vezelrijke voeding juist helpt om ontstekingen onder controle te houden.’

Een experiment

Pijl illustreert het belang van voedingsvezels aan de hand van een experiment dat een aantal jaren geleden is uitgevoerd bij jonge, gezonde mannen tussen de twintig en dertig jaar. Pijl: ‘In dit experiment kregen de deelnemers een maaltijd met ultra processed food. Bij een groep waren vezels toegevoegd aan de maaltijd, bij de andere groep niet. Vervolgens werd er gekeken naar allerlei reacties in het lichaam, waaronder de ontstekingsreactie die volgde op de maaltijd. Bij de mannen die de vezelloze maaltijd aten, stegen deze ontstekingsstoffen sterk na het eten. Bij de mannen die dezelfde maaltijd aten met voedingsvezels, waren de ontstekingsreacties aanzienlijk minder.’

‘Als je veel en vaak industrieel geproduceerd voedsel eet, gaat die ontsteking niet meer weg en herstelt het weefsel zich nooit meer volledig’

Ontstoken hersenen

Gemiddeld komt 60% van de calorieën die Nederlanders eten uit ultrabewerkte voedingsmiddelen. Mensen consumeren deze producten dagelijks, meerdere keren per dag, en dat leidt tot een chronisch ontstekingsproces. Dit proces vormt niet alleen de basis voor aandoeningen zoals prediabetes, maar verspreidt zich door het hele lichaam. Pijl: ‘Het klinkt misschien vreemd, maar er zijn steeds meer aanwijzingen dat ook onze hersenen ontstoken kunnen raken door dit soort voeding. Dit is een cruciaal punt, want onze hersenen spelen een belangrijke rol in de regulatie van ons lichaamsgewicht. Wanneer het brein ontstoken raakt, wordt het minder gevoelig voor de signalen die het lichaam normaal gesproken gebruikt om honger en verzadiging te reguleren. Dit is een van de leidende theorieën achter de vraag waarom zoveel mensen in onze samenleving te zwaar zijn.’

Ongezonde processen

Het consumeren van veel industrieel bewerkte voeding werkt dus overgewicht in de hand. Vervolgens zet het vetweefsel dat daardoor ontstaat weer allerlei andere ongezonde processen in gang. Pijl: ‘We dachten vroeger dat vetweefsel simpelweg een opslagplek was voor overtollige energie. Inmiddels weten we dat er veel meer gebeurt in die vetcellen. Wanneer vetcellen groter worden, trekken ze afweercellen aan, wat een ontstekingsreactie veroorzaakt. Deze verspreidt zich uiteindelijk ook door het lichaam en komt boven op de ontsteking die al veroorzaakt wordt door de verkeerde voeding. Daarbij komt dat een chronische ontsteking gepaard gaat met een verminderde gevoeligheid voor insuline. Als dit lang duurt, zal dit resulteren in hogere glucosewaarden. Dit wakkert de insulineproductie weer aan, waardoor zowel de glucose- als insulinespiegels in het bloed verhoogd zijn. Dit is slecht voor de weefsels en is ook de aanloop naar prediabetes en in een later stadium misschien diabetes type 2.’

Screenen op prediabetes?

In Nederland wordt er niet op prediabetes of diabetes type 2 gescreend. De American Diabetes Association adviseert daarentegen mensen in de volgende situaties te screenen op prediabetes: Iedereen >35 met BMI >25 kg/m2 (>23 bij Aziatische mensen) plus tenminste één van de volgende kenmerken:

• Eerstegraads familielid met diabetes type 2
• Hoog risico vanwege etnische achtergrond
• Zwangerschapsdiabetes
• Hypertensie
• Cardiovasculaire ziekte
• Acanthosis nigricans
• Polycysteus-ovariumsyndroom (PCOS)

Bij een negatief resultaat: de test elke drie jaar herhalen.

Aanbevelingen

Screenen heeft eigenlijk alleen zin als je ook iets kunt doen aan de ziekte. Pijl: ‘We noemen prediabetes geen ziekte, eigenlijk meer een voorstadium van een ziekte. Maar het is wel een risicovolle situatie waar je met de juiste aanbevelingen veel tegen kunt doen. Ik heb een lijstje dat ik altijd meegeef aan mijn pati.nten met diabetes type 2. Dit lijstje is net zo effectief voor mensen met prediabetes. Zoals gezegd staat bovenaan het advies om zoveel mogelijk ultrabewerkte voedingsmiddelen te vermijden. Daarnaast is het raadzaam zuinig te zijn met zetmeelproducten. Ook is beweging enorm belangrijk en effectief. Dat betekent niet dat je marathons moet gaan lopen. Het gaat om het integreren van milde tot matige intensieve beweging in je dagelijks leven. Sta af en toe op achter je computerscherm, neem de trap in plaats van de lift, pak de fiets in plaats van de auto, of neem een hond. Dit soort eenvoudige aanpassingen maken je gevoeliger voor insuline en het helpt bij het dempen van chronische ontstekingen.’  

‘Het gaat om het integreren van milde tot matige intensieve beweging in je dagelijks leven’