‘Bij het ouder worden daalt de stofwisseling. De energiebehoefte neemt af en mensen bewegen ook minder. Daarnaast hebben ze vaak minder trek. Om gewichtstoename te voorkomen, is het niet erg dat de totale calorieopname wat terugloopt. Maar vaak wordt vergeten dat bij het ouder worden de behoefte aan eiwit, calcium en vitamine D toeneemt.’
Diëtist Sanne de Wit: ‘Spieropbouw bij zeventigplussers gaat langzamer, maar het kan wel. Het advies is om eiwitten te nuttigen binnen een uur na de lichamelijke inspanning’
Aan het woord is diëtist Sanne de Wit. Samen met haar collega Ingeborg Schoof gaat ze in dit artikel in op hoe je ondervoeding bij oudere mensen kunt herkennen en voorkomen. De Wit: ‘Als mensen zonder beleid minder gaan eten, bestaat de kans dat ze ondervoed raken. Simpel gezegd adviseren wij, en dit is in lijn met de “Richtlijnen goede voeding voor zeventigplussers” van de Gezondheidsraad, om broodjes, aardappelen en pasta wat te minderen, maar juist wat meer zuivel, kaas en vlees te nemen. Daarnaast is het advies aan zeventigplussers om dagelijks 20 microgram vitamine D-suppletie te nemen.’
Spieropbouw na ja zeventigste?
Vanaf het 25ste levensjaar neemt de spiermassa geleidelijk af. Dit is een onomkeerbaar proces, maar het verlies van spiermassa kan aanzienlijk vertraagd worden. De Wit: ‘Uit wetenschappelijk onderzoek weten we dat het hierbij essentieel is om te blijven bewegen c.q. trainen en dit te combineren met de inname van eiwitten. Zuiveleiwitten zijn dan de beste keuze, beter dan vlees. Het eten van plantaardige eiwitten is ook mogelijk, maar daarvan hebben mensen meer nodig. De spieropbouw bij zeventigplussers zal langzamer gaan, maar het kan wel. Het advies is dan om de eiwitten binnen een uur na de inspanning te nuttigen. Dan zijn de spieren gevoeliger om eiwitten op te nemen. Mensen die hiermee serieus aan de slag willen, kunnen hiervoor een fysiotherapeut en diëtist raadplegen.’
Diëtist Ingeborg Schoof:
‘De omtrek van de bovenarm is een mooie graadmeter voor ondervoeding en gewichtsverlies’
Maaltijden overslaan
‘Omdat ouderen vaak minder eetlust hebben, denken ze dat ze minder nodig hebben’, zegt Schoof. ‘Ze gaan dan vaak onregelmatiger eten of slaan maaltijden over. Voor mensen die insuline gebruiken, kan dit gevaarlijk zijn Het is belangrijk om hier alert op te zijn. Wij hanteren de SNAQ65+ om de voedingstoestand van mensen te monitoren. We kijken of er sprake is van gewichtsverlies, meten de bovenarmomtrek en vragen of mensen minder eetlust hebben of functionaliteitverlies. De omtrek van de bovenarm is een mooie graadmeter, zeker als je hiervan het verloop volgt. Bij mensen die structureel te weinig eten, lijken de bovenarmen op een gegeven moment wel luciferhoutjes. Het lichaam breekt zichzelf dan heel langzaam af.’
Screenen van voedingstoestand met SNAQ 65+
De SNAQ65+ is een gevalideerd screeningsinstrument voor zelfstandig wonende ouderen, ontwikkeld door de Vrije Universiteit in Amsterdam. Dit instrument is met name bedoeld voor signalering van ondervoeding in de thuissituatie of revalidatiecentra.
Voeding als medicijn
‘Bij mensen die minder gaan eten, ga ik wel eens het gesprek aan om voeding te zien als medicijn’, zegt de Wit. ‘Als je het niet meer eet omdat je minder trek hebt, eet dan om je gezondheid in stand te houden. Bij mensen met diabetes is elk advies weer anders en hierbij ben je ook afhankelijk van iemands kennis en cognitie. Ook de omgeving en omstandigheden spelen een rol bij het eetgedrag. Hoe is het met het zicht? Zijn mensen nog in staat de houdbaarheidsdatum te lezen, doet iemand anders boodschappen? Koopt deze persoon wel de producten die iemand lekker vindt, wordt er gebruik van een maaltijdservice? Bij mensen die niet meer voor zichzelf kunnen zorgen, adviseren we mantelzorgers ook wel om de koelkast te checken op voeding die achterblijft of de prullenbakken op voeding die weg wordt gegooid. Met andere woorden, wordt datgene wat wordt voorgezet ook daadwerkelijk gegeten?’
Waarom wil je verlies van spiermassa voorkomen?
- Spieren zijn de energiefabriekjes van het lichaam; essentieel voor mensen met diabetes
- Voldoende spiermassa verkleint de kans op vallen en ongelukjes
- Mensen met voldoende spiermassa zijn doorgaans actiever omdat ze makkelijker bewegen en minder angstig zijn om te vallen
- Spierafname kan gepaard gaan met kauw en slikproblemen. Dit vergroot de kans op verslikken en/of kan mensen angstig maken om te eten
Medische bijvoeding
Schoof: ‘Ziekte of een ziekenhuisopname kunnen versneld leiden tot ondervoeding. Dan kan medische bijvoeding een oplossing zijn. Deze zijn verkrijgbaar in alle soorten en maten, bijvoorbeeld verdikt voor mensen met slikproblemen of met extra vezels. Speciaal voor mensen met diabetes is er drinkvoeding met een lage glykemische index. Daarnaast is er drinkvoeding op basis van sap of yoghurt. Kortom er zijn veel mogelijkheden voor oudere en ondervoede mensen met diabetes.’
Wondgenezing
‘Soms is het waardevol om voor iemand met een slecht genezende wond een diëtist te consulteren’, vervolgt Schoof. ‘Wij kunnen in overleg met de diabetesverpleegkundige en wondverpleegkundige bepalen of de patiënt een verhoogde voedingsbehoefte heeft. Zo is er drinkvoeding met bijvoorbeeld extra eiwitten en aminozuren zoals glutamine. Er zijn ook poedertjes die je aan koffie, thee, soepen en sauzen kunt toevoegen. Deze kunnen de wondgenezing ondersteunen.’
Afstemming crusiaal
Bij oudere mensen sluipt een veranderend voedingspatroon er vaak langzaam in. Daarom is het belangrijk opmerkzaam te zijn op gewichtsverlies, een verminderde eetlust of functieverlies. Bij mensen met diabetes type 1 is er extra voorzichtigheid geboden, omdat voeding en de toediening van insuline hand in hand gaan. Daarom is een goede afstemming tussen de behandelend arts, de diabetesverpleegkundige en diëtist cruciaal.
Onverwachte valkuilen
- Het wegvallen van een partner is vaak een moment waarop mensen anders en/of minder gaan eten.
- Als mensen afvallen kan het zijn dat het kunstgebit niet meer goed zit. Dit bemoeilijkt het eten.
- Door de afname van spiermassa kunnen mensen kauw en slikproblemen krijgen. Dit vergroot het risico dat voeding in de luchtpijp of longen terechtkomt.
- Door incontinentieproblemen zijn mensen soms geneigd minder te drinken, terwijl ouderen juist meer vocht nodig hebben (1,7-2 liter per dag), omdat ze meer vocht verliezen vanwege een dunner wordende huid.
Aandachtspunten
- Indien een patiënt nierfalen heeft, is het belangrijk de eiwitinname af te stemmen met de behandelend arts.
- Een diëtist kan op huisbezoek komen bij de patiënt, maar hiervoor is een handtekening nodig van de behandelend arts.
Voeding voor kwetsbare mensen met diabetes
De diëtisten Sanne de Wit en Ingeborg Schoof gaven op 10 maart tijdens het Nationaal V&VN Diabetescongres een presentatie over voeding bij kwetsbare ouderen. Ze zijn werkzaam bij Alimentum, een diëtistenpraktijk in de Zaanstreek, Amsterdam Noord, Uitgeest, Heiloo en Obdam.
Hier vind je de PowerPoint van de presentatie ‘Voeding voor kwetsbare mensen met diabetes’.
