De basis van de Chinese keuken is gezond. Met kleine aanpassingen kunnen mensen hun voeding ‘diabetesvriendelijker’ maken. Voor de rubriek ‘Divers advies van Fatima’ beantwoordt diëtist Ming Wai Man zes vragen over voeding in de Chinese keuken in relatie tot diabetes.

1. Welke voedingsgewoonten- en -tradities zijn kenmerkend voor de Chinese keuken?

• De Chinese keuken kent een grote variatie in eetgewoonten, afhankelijk van de regio. Door de omvang van China verschillen smaken en voorkeuren sterk tussen bijvoorbeeld het noorden, zuiden en oosten. De vijf basissmaken – zoet, zuur, zout, bitter en umami – vormen de basis, met aandacht voor de juiste balans. Regio’s passen hun gerechten vaak aan het klimaat en de lokale beschikbaarheid van ingrediënten aan. Zo wordt in sommige gebieden veel gebruikgemaakt van pittige smaken en olie, terwijl andere regio’s juist kiezen voor subtiele smaken en gestoomde gerechten. Ook de voorkeur voor vlees of vis verschilt, vaak afhankelijk van de geografische ligging.
• Maaltijden in de Chinese keuken variëren van een grote kom noedels met groenten en vlees tot een combinatie van kleine gerechten, zoals gewokte groenten, gestoomde vis, een vleesgerecht en een kommetje rijst, meestal warm geserveerd.
• De eetcultuur is diepgeworteld in tradities en symboliek, met nadruk op familiebanden, geluk en voorspoed. Ronde vormen symboliseren eenheid en harmonie, wat terug te zien is in gerechten zoals mooncake, bapao, visballetjes, mochi en dumplings. Er wordt ook gestreefd naar een balans in smaken, zoals zoet en zuur, bitter en zoet, of zout en pittig. Daarnaast speelt de Chinese geneeswijze soms een rol, waarbij kruiden, wortels, bessen en het yin-yang-principe invloed hebben op de samenstelling van maaltijden.

2. Zijn er specifieke gerechten of ingrediënten die vaak worden geconsumeerd en die belangrijk zijn om rekening mee te houden?

Rijst en rijstproducten zoals rijstnoedels, mihoen en congee (rijstepap) zijn kenmerkend voor de Chinese keuken. Ook bami, rijstflensjes en gestoomde bapaobroodjes worden veel gebruikt, vaak gemaakt van wit meel. Ze bevatten daardoor veel koolhydraten en weinig vezels.
Zoete gerechten, zoals desserts met rode bonen of kleefrijst, hebben vaak een hoge glykemische index.
Typische smaakmakers zijn knoflook, gember, oestersaus, sojasaus, pittige oliën en gefermenteerde producten zoals zwarte bonen en ingelegde groenten. Gedroogde ingrediënten zoals garnalen, shiitake en zeewier zijn eveneens populair. Soms worden ook geneeskrachtige ingrediënten, zoals ginseng en gojibessen, in gerechten verwerkt voor extra smaak en gezondheidsvoordelen.

3.  Heb je tips hoe mensen traditionele gerechten die vaker worden gegeten kunnen aanpassen om ze ‘diabetesvriendelijker’ te maken?

• De oorspronkelijke Chinese keuken bevat veel gezonde kenmerken en gezondheid speelt een belangrijke rol in de Chinese cultuur, vooral bij ouderen. Zij kiezen vaak automatisch voor gezondere voeding, zoals gestoomde vis, minder vet vlees, meer groenten en lichtere maaltijden met minder olie en zout. Frituren en bakken worden beperkt, terwijl stomen en roerbakken met weinig olie de voorkeur krijgen. Gefermenteerde producten en verse kruiden worden vaak gebruikt in plaats van zware smaken of vet vlees zoals buikspek. Daarnaast staan veel mensen open voor gezonde voedingsmiddelen buiten de traditionele keuken, zoals havermout of melkproducten, ondanks dat deze niet standaard zijn in de Chinese cultuur.
• Bij maaltijden of tussendoor is het gebruikelijk om groene of zwarte thee zonder suiker te drinken. Chinese thee kan vetverbranding ondersteunen.
• Veel Chinese mensen eten met stokjes. Dit schijnt ervoor te zorgen dat je onbewust minder of langzamer eet, kleinere happen neemt en hierdoor betere controle hebt over de porties en bewuster bent van het verzadigingsgevoel. Dit kan indirect bijdragen aan een betere spijsvertering en een betere suikerspiegel.

De basis van de Chinese keuken is dus gezond. Om de gerechten diabetesvriendelijker te maken kun je mensen de volgende tips geven:

• Kies ervoor om maaltijden te wokken, stomen of stoven, met verse groenten, verse vis, gestoofde vleesgerechten of dumplings, in plaats van te bakken en frituren met kip, vlees of loempia’s.
• Maak gebruik van veel groenten, eventueel gecombineerd met magere eiwitbronnen zoals kip, rundvlees, tofu, garnalen of vis.
• Kies voor mildere smaken in je gerechten. Hierdoor is er minder rijst nodig om de smaak in balans te brengen. Sterke smaken, zoals zout of pittig, leiden vaak onbewust tot het eten van meer rijst om de smaken te neutraliseren.
• Gebruik minder kant-en-klare sauzen zoals zoetzure saus en chilisaus, en kies in plaats daarvan voor verse smaakmakers zoals knoflook, gember, lente-ui, koriander, rode peper en lichte sojasaus.
• Kies voor volkorenproducten zoals zilvervliesrijst en volkorennoedels, en vul je maaltijd aan met peulvruchten, verse groenten, kruiden en lichte soepen met vis of visballetjes. Gebruik meer groenten in plaats van grote porties rijst om een verzadigd gevoel te krijgen.
• Meng in het begin eventueel witte rijst met zilvervliesrijst om geleidelijk aan de smaak en textuur van zilvervliesrijst te wennen.

4. Welke veelvoorkomende misvattingen of uitdagingen kom je tegen bij het begeleiden van mensen met diabetes met een Chinese achtergrond op het gebied van voeding?

Veel mensen gaan er ten onrechte van uit dat een voedingsadvies om gezondheidsredenen automatisch betekent dat ze genoegen moeten nemen met smakeloze maaltijden zonder specerijen, zout of olie.

5. Zijn er feestdagen en rituelen waarmee diabetesverpleegkundigen rekening kunnen houden?

• Tijdens het Chinese Nieuwjaar wordt er uitgebreid en feestelijk gegeten. Er staan allerlei gerechten op tafel, zoals vlees, kip, vis, zeevruchten, buikspek, eend, groenten, rijst en noedels. In sommige regio’s kiest men voor dumplings gevuld met vlees en groenten. Als dessert worden vaak kleefrijstballetjes geserveerd in een zoete gemberbouillon. De balletjes, met vullingen zoals rode bonen, sesam met pinda of zwarte sesam, symboliseren samenzijn en familieverbinding. Daarnaast worden snoepjes in rode verpakkingen en gedroogde zoete vruchten gepresenteerd.
• Tijdens het Midherfstfeest, ook wel het Maanfeest genoemd, worden mooncakes gevuld met zoete lotusvulling gegeten.
• Twee keer per jaar worden de voorouders herdacht door graven te bezoeken en offers van eten te brengen. Dit wordt gevolgd door een gezamenlijke familiebijeenkomst waarbij samen wordt gegeten. Afhankelijk van de religie kan het aangeboden voedsel soms vegetarisch zijn.

6. Hoe kun je mensen stimuleren om met jouw adviezen aan de slag te gaan?

Toon oprechte interesse in hun situatie en eetcultuur en heb begrip voor de cultuurverschillen. Het bieden van een luisterend oor is vaak voldoende om een vertrouwensband op te bouwen.
Praktische hulpmiddelen, zoals het tonen van foto’s van voedingsproducten en uitleggen waar deze verkrijgbaar zijn, maken het advies concreter en toegankelijker.
Daarnaast is het belangrijk om met respect en duidelijkheid uit te leggen waarom bepaalde keuzes belangrijk zijn voor hun gezondheid.