Hoe vinden we een passende behandeling voor alle mensen met diabetische retinopathie en is er een relatie tussen deze ernstige diabetescomplicatie en Alzheimer? Met deze onderzoeksvragen houdt dr. Ingeborg Klaassen zich samen met haar onderzoeksgroep binnen het Amsterdam UMC bezig. Wat kunnen we de komende jaren verwachten van deze oogonderzoeken? Een tipje van de sluier.
Dr. Ingeborg Klaassen is van oorsprong moleculair bioloog. Ze heeft meer dan twintig jaar ervaring in onderzoek binnen de Oculaire Angiogenese Groep van het AMC. Als universitair docent en hoofdonderzoeker leidt zij een team dat zich richt op onderzoek naar vasculaire retinale oogziekten ooginjecties met VEGF-remmers
Ooginjecties met VEGF-remmers (vasculaire endotheliale groeifactor) zijn de meest aangewezen behandeling voor mensen met diabetische retinopathie. Toch zijn deze injecties bij ongeveer 40% van de mensen niet effectief. Klaassen: ‘We weten nog niet precies waarom dit zo is en we weten ook niet, voordat de behandeling start, bij welke mensen de VEGF-remmers wel of niet zullen werken. Hierdoor worden veel mensen blootgesteld aan een belastende behandeling, die niet effectief is.’
Bij 40% van de mensen met diabetische retinopathie zijn VEGF-ooginjecties niet effectief
Onderzoeksvragen
De onderzoeken van dr. Ingeborg Klaassen richten zich op meerdere aspecten:
- Hoe kun je het stadium van de diabetische retinopathie vroeg diagnosticeren?
- Hoe kun je testen welke therapie voor een patiënt geschikt is?
- Welke therapieën kun je ontwikkelen, zodat er voor meer mensen met DR een passende behandeling beschikbaar komt?
Diabetische Retinopathie
Diabetische retinopathie (DR) is een complicatie van diabetes. Door langdurige of slecht gecontroleerde diabetes kunnen de kleine bloedvaten in het netvlies beschadigd raken. Dit leidt tot lekkage van bloed en vochtophoping in de retina en uiteindelijk tot vaatnieuwvorming van bloedvaatjes die van slechte kwaliteit zijn. Aanvankelijk zijn er vaak geen merkbare symptomen. Naarmate de DR verergert, kunnen symptomen optreden zoals wazig zicht, donkere vlekken in het gezichtsveld en verminderde gezichtsscherpte.
Diabetische retinopathie kent vier stadia:
- Milde niet-proliferatieve retinopathie
- Matige niet-proliferatieve retinopathie
- Ernstige niet-proliferatieve retinopathie
- Proliferatieve diabetische retinopathie, het stadium waarin zich abnormale bloedvaten vormen.
Nieuwe ooginjecties
Inmiddels is bekend dat, naast het eiwit VEGF, er nog andere eiwitten betrokken zijn bij vaatlekkage en angiogenese in de retina. Die worden met de huidige injecties niet aangepakt. De farmaceutische industrie investeert momenteel in therapieën die ook andere eiwitten remmen. De combinatietherapie met faricimab (Vabysmo) is hiervan een voorbeeld. Deze injecties richten zich op zowel VEGF als op angiopoëtine-2.
Onderzoek met donorogen
De onderzoeksgroep van Klaassen bestudeert ook de rol van eiwitten bij het ontstaan van DR. Hiervoor hebben ze toegang tot uniek onderzoeksmateriaal, namelijk gedoneerde ogen van overleden mensen met diabetes. Klaassen: ‘Dankzij een nieuwe techniek kunnen we in dit weefsel de aanwezigheid van heel veel eiwitten tegelijk vaststellen. Vervolgens brengen we in kaart welke eiwitten een rol spelen bij de vochtophoping in het oog. Wij willen tot op celniveau onderzoeken wat er precies misgaat in de bloedvaatjes bij diabetische retinopathie.’
Wat doen anti-VEGF-injecties?
Deze injecties remmen het eiwit VEGF, een eiwit dat verantwoordelijk is voor zowel het lekken van bloedvaatjes wat tot vochtophopingen in het netvlies leidt, als de aanmaak van nieuwe bloedvaatjes (angiogenese). Angiogenese is een normale reactie van het lichaam op beschadigde bloedvaatjes. Echter, deze nieuwgevormde bloedvaatjes kunnen op hun beurt ook weer gaan lekken omdat ze aan het begin nog niet volledig zijn ontwikkeld. Anti-VEGF-injecties remmen dit proces.
Eiwitten uitschakelen
Daarnaast doet Klaassen met haar onderzoeksgroep celkweekexperimenten met behulp van onder meer stamcellen. ‘Hierbij bootsen we een bloedvat na en voeren daarmee tests uit. In die experimenten kunnen we bijvoorbeeld een specifiek eiwit uitschakelen en vervolgens kijken wat het effect hiervan is op de lekkage van de bloedvaten. We hebben inmiddels aangetoond, in zowel celkweek als dierproeven, dat als we een specifiek eiwit uitschakelen, er aanzienlijk minder bloedvatlekkage optreedt. Dit zou een target kunnen zijn voor een nieuwe therapie.’
Beter voorspellen
Mensen met diabetes zouden veel baat hebben bij een eenvoudige test die kan aantonen op welke therapie ze wel of niet reageren. Klaassen: ‘We proberen nu met behulp van kamerwater bepaalde voorspellingen te doen. Kamerwater (zie afbeelding) is gemakkelijker te verkrijgen via een punctie dan glasvocht. Je kunt dan, bijvoorbeeld voorafgaand aan een anti-VEGF-injectie, een klein beetje kamerwater afnemen. Dit kamerwater zou je dan kunnen inzetten voor diagnostische doeleinden, zoals het bepalen van het stadium van retinopathie of macula-oedeem, maar ook om te voorspellen welke therapie het meest effectief zou kunnen zijn. Zo wordt onnodige behandeling voorkomen.’
© Natuurlijk Zien
Kamerwater uit de oogkamer is beter toegankelijk voor een oogpunctie, dan glasvocht uit het glasachtig lichaam
Link DR en alzheimer
Mensen met diabetes hebben twee keer zo veel kans om Alzheimer te ontwikkelen. Klaassen: ‘Er zijn aanwijzingen dat mensen met ernstige retinopathie een verhoogd risico op Alzheimer hebben. Om deze link te kunnen bevestigen, hebben we een team gevormd met hersen- en oogonderzoekers, oogartsen en neurologen uit heel Europa. Patiënten worden op verschillende instituten in Europa op oogheelkundig en cognitief gebied gescreend. Vervolgens vergelijken we de resultaten met elkaar.’
Er zijn aanwijzingen dat mensen met ernstige retinopathie een verhoogd risico op Alzheimer hebben
Hersenaandoeningen voorspellen
Zowel de ogen als de hersenen hebben een barrière: de bloed-retinabarrière en de bloed-hersenbarrière. Deze barrières beschermen de gevoelige en kwetsbare weefsels tegen pathogenen, ontstekingsfactoren en toxines. Klaassen: ‘In ons laboratorium onderzoeken we of diabetes vergelijkbare veranderingen in de bloedvaatjes in het oog veroorzaakt als in de hersenen. Als blijkt dat veranderingen in het oog voorspellend zijn voor wat er in de hersenen gebeurt, zouden we door naar het oog te kijken een vroege indicatie kunnen krijgen van hersenveranderingen. Of zoals mooi gezegd: eyes are the window to the brain.
In 2022 ontving dr. Ingeborg Klaassen € 275.000,- van het Diabetes Fonds voor het onderzoek naar de rol van eiwitten bij het ontstaan van diabetische retinopathie.
