Wereldwijd stijgt de prevalentie van diabetes. De stijging is het hardst in het Midden-Oosten. In 2021 was de prevalentie van diabetes in Egypte 20,9%. Aanleiding voor de professionals van het Al Germaniyya Ziekenhuis en het gezondheidsteam in de dorpen rondom Aswan om een diabetesprogramma te ontwikkelen. Hiervoor werd in 2023 een diabeteswerkgroep opgericht. Deze werkgroep onderzoekt de perspectieven op diabetes van medewerkers en lokale patiënten. De diabeteswerkgroep bestaat uit twee diabetesverpleegkundigen, waarvan ik er één ben, twee internisten en een universitair student in Public Health.
In mei 2022 werden Sijda en Rob Wesselink-Groen voor een aantal jaren uitgezonden naar Zuid-Egypte door de Gereformeerde Zendingsbond (GZB), onder meer met als doel de verpleegkundige zorg te optimaliseren. Diabetesverpleegkundige Sijda richt zich met name op het opzetten van een opleiding voor verpleegkundigen. Ook geeft ze trainingen. Rob werkt in de gehandicapten- en ouderenzorg. In DiabetesPro doen ze verslag van hun verblijf.
Voor het onderzoek gebruiken we het PRECEDE-PROCEED programmaplanningsmodel. Dit model helpt gezondheidsprofessionals om systematisch en gefaseerd gezondheidsinterventies te ontwerpen, uit te voeren en te evalueren. Eind 2023 hebben we drie focusgroepen georganiseerd met 23 personeelsleden, waaronder artsen, verpleegkundigen en gezondheidswerkers (CDM). Er vonden groepsinterviews plaats en tien individuele interviews met diabetespatiënten. De gesprekken gingen onder meer over opvattingen over de ziekte en het leven met de chronische aandoening diabetes type 2. Op basis van de input van de focusgroepen kozen we voor de Sociaal Cognitieve Theorie van gedragsverandering. Interessant genoeg benoemden de focusgroepen de ervaren ernst van diabetes vooral op intrapersoonlijk niveau, zoals meestal gebeurt binnen het Health Belief Model.
Veel patiënten komen op termijn terug met een breed scala aan ernstige complicaties
Echter bleek in het zuiden van Egypte vooral het interpersoonlijke niveau van belang bij het ervaren en omgaan met de aandoening. Dit komt vooral naar voren wanneer een goede vriend of familielid de gevolgen van een chronische aandoening zoals diabetes mellitus ondervindt. De focusgroep van artsen rapporteerde dat de meeste patiënten pas beginnen te leren over diabetes wanneer ze een diagnose krijgen. Na de diagnose slagen veel mensen er niet in om de diabetes onder controle te krijgen en te houden. Veel patiënten komen op termijn terug met een breed scala aan ernstige complicaties.
De diabeteswerkgroep heeft naar aanleiding van deze uitkomsten een stap gezet waarin gedragsverandering een belangrijke plaats krijgt binnen de behandeling. Er wordt een cursus ontwikkeld voor de verpleegkundigen van het Al Germaniyya ziekenhuis, waarna ze meer verantwoordelijkheid kunnen nemen op de diabetespoli en gestructureerd educatie kunnen geven aan patiënten. Ook voor patiënten wordt een educatieprogramma ontwikkeld. Het begrijpen en meewerken van de patiënt én familie is een terugkerend thema in alle modules.
De plannen voor de diabetespoli benadrukken de taakverschuiving van de arts naar de diabetesverpleegkundige. Dit gaat tegen de cultuur in. Normaal gesproken is de arts verantwoordelijk voor de klinische taken en is de patiënteneducatie kort en summier. Men verwacht dat de taakverschuiving de zware last voor de arts zal verlichten en de patiënten in staat zal stellen meer tijd in de kliniek door te brengen met een diabetesverpleegkundige. Zo kunnen ze leren om zelf hun diabetes te managen. De kliniekcapaciteit zal geleidelijk toenemen, naarmate er meer diabetesverpleegkundigen aan het team worden toegevoegd. Het monitoren en evalueren van het programma zal een uitdaging zijn. Het ziekenhuis is nog bezig met het ontwikkelen van een ziekenhuis informatiebeheersysteem. Momenteel is er geen manier om de langetermijnresultaten van patiënten te volgen. Voorlopig overweegt de diabeteskliniek om één Microsoft-formulier per patiënt te gebruiken om de HbA1c-waarden bij te houden. Dit kan mogelijk dienen als een continue afhankelijke variabele voor toekomstige analyse (bijv. lineaire regressie). De hoge prijzen en het ontbreken van apparatuur voor continue glucosemonitoring en het bijhouden van Hb1Ac-waarden vormen een grote uitdaging.
Eduatiemodules voor de patiënten (een eerste opzet)
Module 1: Je familie, je vrienden, je team
` Patiënten weten hoe ze familie en vrienden kunnen gebruiken voor betere ondersteuning.
` Patiënten schamen zich niet om over hun gezondheidstoestand te praten.
Module 2: Essentiële vaardigheden
` Patiënten demonstreren de vaardigheden die nodig zijn om klinisch advies op te volgen.
` Zelftoediening van medicatie: juiste route, dosis, tijd, enz.
Module 3: Wat is de volgende stap? Jij beslist
` Patiënten ontwikkelen realistische verwachtingen en stellen duidelijke grenzen.
` Patiënten voelen zich gesterkt om hun eigen gezondheidsresultaten te beïnvloeden.
Modules 1-3 Vertrouwde rolmodellen demonstreren mindset
` Relatiebeheer en klinische vaardigheden.
` De patiënt en zijn familie denken positief over het traject en verkennen mogelijkheden voor beloning wanneer doelen worden bereikt.
Educatiemodules voor gezondheidsprofessionals, met speciale aandacht voor coachvaardigheden
Module 1: Teamwork in de diabeteskliniek en in het veld
` Een speciale module voor iedereen die betrokken is bij diabeteszorg: artsen, verpleegkundigen en CDM en patiënten.
` Definieer de reikwijdte van de praktijk en de gezagslijnen. De dokter is hier nog steeds de hoogste autoriteit.
` Elk teamlid is waardevol en wordt aangemoedigd om kritisch na te denken over en met de patiënt en zijn familie.
` Evenwichtige teamspeler.
` Ondercommunicatie versus overcommunicatie. Weinig zelfvertrouwen versus overmoed. Laag zelfbeeld versus arrogantie.
Module 2: Het patiëntgerichte diabetesconsult
` De waarde van een gedetailleerde familieanamnese.
` Primaire en secundaire beoordelingsvaardigheden.
` Kritisch denken. Empathisch luisteren.
` Diabetes kan alle orgaansystemen aantasten en het is onmogelijk om alles te begrijpen (artsen).
` Wondbehandeling, oogonderzoeken, perifere neuropathie, algemene hygiëne met nadruk op de voeten, de mond en rest van het lichaam.
` Bevordering van een tabaksvrije leefstijl.
` De rol van medicatie.
Module 3-9: Casus-based-learning
` Elke casus belicht ten minste één moeilijk probleem en daagt de cursist uit om kritisch na te denken over hoe hij of zij met de patiënt moet omgaan.
` Vergroot de kennis over de impact van onbehandelde diabetes op verschillende orgaansystemen.
` Vergroot de kennis over gezonde eetpatronen.
` Klinische vaardigheden versterken. Hier introduceren we nieuwe vaardigheden voor familiemanagement. Diabetes heb je nooit alleen. Vergroot het vermogen om empathisch te luisteren.
Module 10: Uitdagingen en Ondersteuningssystemen.
