Diepgewortelde culturele eetgewoonten maken het voor mensen uit het Midden-Oosten soms lastig om hun eetpatroon aan te passen. Voor de rubriek ‘Divers advies van Fatima’ geeft diëtist en leefstijlcoach Sam Gabriel tips over hoe zij hun voeding toch ‘diabetesvriendelijker’ kunnen maken.

1. Welke voedingsgewoonten en -tradities in het Midden-Oosten kunnen invloed hebben op de diabetesregulatie?

Maaltijden als sociale gebeurtenis. Eten is een belangrijk sociaal ritueel waarbij grote schalen met voedsel worden gedeeld. Gastvrijheid betekent overvloedig eten aanbieden, wat sociale druk kan geven aan mensen met diabetes.

Diepgewortelde culturele eetgewoonten. Traditionele familierecepten en eetpatronen zijn diepgeworteld, waardoor het moeilijk kan zijn om gezondere alternatieven te introduceren of porties te verminderen.

Portiegrootte en gezamenlijk eten. Door het delen van grote schalen is portiebeheer moeilijk, vooral tijdens feestdagen of de ramadan.

Bereidingswijze. Gezonde olijfolie is populair, maar veel gerechten worden gefrituurd, zoals falafel en sambousek, wat de vetinname verhoogt.

Eetmomenten:

• Ontbijt: vaak licht, maar bevat wit brood en suikerhoudende thee.
• Lunch: de grootste maaltijd van de dag, met rijst, vlees en brood.
• Diner: lichter dan de lunch, maar nog steeds vaak brood en kaas.
• Snacks: vaak zoet en rijk aan koolhydraten, wat bloedsuikerpieken kan veroorzaken.

Gebruik van specerijen, zout en suiker:

• Specerijen: veel kruiden zoals komijn en za’atar geven smaak zonder calorieën.
• Zout: veel gerechten bevatten ingemaakte groenten, kaas en kruidenmixen met veel zout.
• Suiker: veelgebruikte zoetmiddelen zoals honing en siropen maken thee, koffie en desserts extra suikerrijk.

Zowel bij ontbijt, lunch en diner worden meerdere koolhydraatbronnen gebruikt

2. Zijn er specifieke ingrediënten die vaak worden geconsumeerd en die invloed hebben op de glucoseregulatie?

In het Midden-Oosten worden vaak meerdere koolhydraatbronnen genuttigd bij een maaltijd. Vaak hebben deze een hoge glykemische index waardoor de glucosewaarden snel stijgen. Denk aan:

• Rijst en brood zijn veelgebruikte basisproducten, zoals witte rijst en pita.
• Aardappelen worden vaak gebruikt in stoofschotels en mezze (tussendoortje, voorgerecht)
• Zoetigheden, desserts zoals baklava en kanafeh bevatten veel suiker en vet
• Vruchten en sappen. Dadels, rozijnen en granaatappels zijn populair, maar door hun hoge natuurlijke suikergehalte

Ook worden veel gezonde ingrediënten gebruikt, waarbij het wel belangrijk is om te letten op de portiegrootte en bereidingswijze. Denk aan:

• Vetten en bereiding: olijfolie is veelgebruikt, maar gefrituurde gerechten zoals falafel en sambousek kunnen de vetinname verhogen.
• Humus en peulvruchten: peulvruchten, zoals kikkererwten en linzen, hebben een lage glykemische index en helpen de bloedsuikerspiegel stabiel te houden.
• Noten en zaden als snack: noten zoals amandelen, pistachenoten en walnoten zijn populair en helpen de bloedsuikerspiegel stabiel te houden, maar portiecontrole is belangrijk vanwege het hoge caloriegehalte. Vaak worden ook gezouten noten en zaden gegeten.

3. Heb je tips hoe mensen traditionele gerechten diabetesvriendelijker kunnen maken?

Door kleine aanpassingen in ingrediënten, bereidingswijze en portiegrootte kunnen traditionele gerechten uit het Midden-Oosten diabetesvriendelijker worden gemaakt zonder in te leveren op smaak of cultuur.

• Koolhydraten aanpassen. Kies voor volkoren alternatieven zoals bruine rijst, bulgur of quinoa in plaats van witte rijst en volkoren pita in plaats van wit brood. Beperk porties van koolhydraatrijke voedingsmiddelen zoals rijst, brood en aardappelen.
• Gezondere bereidingswijzen. Bak gerechten zoals falafel en kibbeh in de oven in plaats van te frituren. Gebruik olijfolie in plaats van boter of reuzel en meet olie zorgvuldig af.
• Minder suiker en zout. Beperk suiker in desserts en drankjes, vervang het door kruiden zoals kaneel of vanille. Gebruik verse groenten in plaats van ingelegde groenten en verminder zoutinname door zelf peulvruchten te koken.
• Meer vezels en eiwitten. Voeg extra groenten toe aan stoofschotels en salades. Gebruik peulvruchten zoals linzen en kikkererwten als eiwitbron in plaats van (of in combinatie met) vlees.
• Gezondere snacks en bijgerechten. Kies ongezouten noten en zaden met mate. Gebruik Griekse yoghurt als basis voor dips in plaats van room en maak groentespreads in plaats van vette sauzen.
• Balans in maaltijden. Combineer koolhydraten altijd met eiwitten en vezelrijke groenten om bloedsuikerpieken te verminderen. Begin met een groentesoep of een salade voor extra verzadiging.

4. Welke veelvoorkomende misvattingen kom je tegen bij het begeleiden van mensen met diabetes uit het Midden-Oosten op het gebied van voeding?

• Natuurlijke suikers zijn ‘gezond’
  Er bestaat de misvatting dat honing, dadels en gedroogd fruit de bloedsuikerspiegel niet beïnvloeden, terwijl ze net zo goed pieken kunnen veroorzaken als gewone suiker.
• Portiecontrole gaat moeilijk
  Grote, gedeelde maaltijden en sociale eetgewoonten maken het moeilijk om portiegroottes te beheersen, wat kan leiden tot overconsumptie.
• Het effect van de ramadan wordt onderschat
  Het vasten en vervolgens grote, koolhydraatrijke maaltijden bij zonsondergang kunnen leiden tot sterke schommelingen in de bloedsuikerspiegel.
• Brood is een essentieel onderdeel van elke maaltijd
  Wit brood wordt als onmisbaar beschouwd, terwijl het een hoge glykemische index heeft en snelle bloedsuikerstijgingen veroorzaakt.
• Onbeperkt fruit eten is gezond
  Hoewel fruit vitamines bevat, kan overmatige consumptie van suikerhoudend fruit zoals dadels en vijgen de bloedsuikerspiegel sterk verhogen.
• Vlees wordt als onschuldig gezien
  Er is soms een misvatting dat vlees geen invloed heeft op diabetes, terwijl vetrijke vleessoorten insulineresistentie kunnen verergeren.
• Grote maaltijden zijn nodig voor de energie
  Er is de overtuiging dat een maaltijd groot en vullend moet zijn, wat kan leiden tot weerstand tegen lichtere, vezelrijke opties zoals salades en soepen.
• Zout is belangrijk voor de smaak
  Ingelegde groenten, kazen en stoofschotels bevatten vaak veel zout, wat risico’s met zich meebrengt voor de bloeddruk en hartgezondheid.
• Kruiden en supplementen brengen ‘genezing’
  Sommige mensen geloven dat kruiden zoals kaneel of kurkuma diabetes kunnen genezen, waardoor voedingsadvies minder serieus wordt genomen.
• Emotioneel eten bij stress
  Eten wordt vaak gebruikt als copingmechanisme, wat kan leiden tot overmatige consumptie van calorierijk en koolhydraatrijk voedsel.
• Alleen suiker als ‘boosdoener’ zien
  Andere koolhydraten zoals rijst en brood worden soms niet als probleem gezien, terwijl ze de bloedsuikerspiegel net zo sterk kunnen beïnvloeden.
• Gebrek aan kennis over portiegroottes
  Grote porties worden als normaal beschouwd, terwijl beheersing van porties cruciaal is voor een goed diabetesmanagement.
• Gewichtstoename wordt onderschat
  Sommige mensen denken dat zolang ze ‘gezond’ eten (zoals olijfolie en rijst), gewichtstoename geen probleem is voor hun diabetes.
• Weinig aandacht voor vezels
  Het belang van vezelrijke voeding wordt soms niet erkend, terwijl dit essentieel is voor een stabiele bloedsuikerspiegel.
• Diepgewortelde afhankelijkheid van brood en rijst
  Voor veel mensen is een maaltijd zonder brood of rijst ondenkbaar, wat het moeilijk maakt om koolhydraatinname te beperken.

5. Zijn er specifieke culturele gevoeligheden of communicatieaspecten waarmee diabetesverpleegkundigen rekening kunnen houden?

Gastvrijheid en gezamenlijke maaltijden zijn belangrijk. Het is goed hier rekening mee te houden bij het bespreken van gezonde keuzes en portiecontrole. Hiërarchie speelt een grote rol binnen families, waardoor het betrekken van gezinsleden bij het diabetesmanagement effectief kan zijn. Religie, zoals vasten tijdens de ramadan, beïnvloedt de zorg en vraagt om een empathische benadering en praktische adviezen.

Heldere, niet-medische taal voorkomt misverstanden, en oog- en lichaamscontact dient afgestemd te worden op de voorkeuren van de patiënt. Traditionele eetgewoonten zijn diepgeworteld, dus kleine aanpassingen zonder afbreuk aan culturele gerechten werken beter dan drastische veranderingen. Familie is vaak nauw betrokken bij de zorg en kan een ondersteunende rol spelen in het diabetesmanagement.

Daarnaast is respect voor traditionele gezondheidsopvattingen cruciaal; verpleegkundigen kunnen medische inzichten combineren met culturele overtuigingen. Vertrouwen opbouwen vraagt om een geduldige benadering. Tot slot is het vermijden van directe opmerkingen over gewicht belangrijk, waarbij de focus ligt op een gezonde levensstijl en stabiele bloedsuikerspiegel in plaats van uiterlijk.

6. Welke feestdagen en rituelen kunnen invloed hebben op de diabetesregulatie?

Ramadan (Islamitische vastenmaand)

• Vasten van zonsopgang tot zonsondergang kan hypoglykemie veroorzaken.
• Iftar (avondmaaltijd) en Suhoor (ochtendmaaltijd) bevatten vaak veel koolhydraten en kunnen bloedsuikerpieken veroorzaken.
• Gebrek aan water kan uitdroging veroorzaken, wat risico’s met zich meebrengt voor niergezondheid.
• Eid al-Fitr (Suikerfeest)
  • Feestelijke maaltijden met veel zoetigheden, zoals baklava en ma’amoul.
  • Grote porties en frequente maaltijden kunnen zorgen voor sterke bloedsuikerpieken.
• Eid al-Adha (Offerfeest)
  • Focus op vleesrijke maaltijden, vooral rood vlees, gecombineerd met rijst en brood.
  • Hoge inname van verzadigde vetten en koolhydraten kan bloedsuikerspiegel en bloedlipiden negatief beïnvloeden.
  • Overmatige vleesconsumptie kan belastend zijn voor de nieren.
• Christelijke feestdagen (zoals Pasen en kerst)
  • Grote maaltijden met zoetigheden en koolhydraatrijke gerechten.
  • Verhoogd risico op bloedsuikerpieken door suiker- en vetrijke lekkernijen.
• Ashura (Islamitisch herdenkingsritueel)
  • Sommige moslims vasten deze dag, wat kan leiden tot lage bloedsuikerspiegels.
  • Anderen consumeren de Ashura-pap, een zoet gerecht met veel suiker en gedroogd fruit, wat bloedsuikerpieken kan veroorzaken.
• Andere culturele feesten en familiegelegenheden
  • Bruiloften, geboortefeesten en verjaardagen gaan vaak gepaard met uitgebreide maaltijden en zoetigheden.
  • Sociale druk kan leiden tot overmatig eten, vooral van calorierijk en koolhydraatrijk voedsel.