De Joodse cultuur kent veel feestdagen waarop eten, vaak koolhydraatrijk, een centrale plaats inneemt. Ook de wekelijkse Shabbat staat vaak in het teken van eten, samen met familie en vrienden. Voor de rubriek ‘Divers advies van Fatima’ beantwoordde diëtist Lea Polak acht vragen over voeding in de Joodse keuken in relatie tot diabetes.
Lea Polak werkt sinds acht jaar als diëtist en praktijkhouder van FoodSteps Diëtisten in Amstelveen. Ze zegt: ‘Mijn werk geeft mij enorm veel voldoening en energie. Ik zie dagelijks de kracht van gezonde voeding en leefstijl. Ik wil samen met cliënten helder krijgen wat hun doelen zijn en duidelijk in kaart brengen wat ze nodig hebben om de stap te maken van denken naar doen. En dan een aantal weken later samen evalueren: wat werkt, wat maakt het leven mooier en wat vraagt nog aandacht? ‘
1. Welke voedingsgewoonten en -tradities binnen de Joodse keuken zijn van invloed op het diabetesmanagement?
In het Jodendom wordt de start van de Shabbat op vrijdagavond bij veel gezinnen gevierd met een uitgebreid diner. Meestal drie gangen met lekker veel gevlochten challah brood erbij, bijna altijd witbrood. Op zaterdag overdag – de Shabbat – gaan de mensen naar de synagoge. Aan het einde van de dienst is er Kidoesj. Dit betreft de zegening van de wijn. Vaak staat er dan ook een heel buffet klaar. Daarna volgt nog een lunch bij vrienden en familie. Het goede nieuws is dat die dag vaak ook wat meer gelopen wordt, tenminste als mensen de auto laten staan.
Naast de Shabat zijn er veel feestdagen die uitbundig gevierd worden, altijd met eten erbij.
Rosj Hasjana, het Joodse Nieuwjaar, wordt gevierd eind september, begin oktober, met appeltjes met honing, voor een goed en zoet jaar. Rosj Hasjana duurt twee dagen, waarop samen met familie en vrienden wordt geluncht en gedineerd.
Tien dagen later is het dan Jom Kipoer, de Grote Verzoendag. Dit is een vastendag waarop mensen 25 uur niet eten en niet drinken. Mensen met een ziekte, zoals bijvoorbeeld diabetes type 2, wordt geadviseerd om niet mee te doen. Het is geen mitswa (voorschrift) om te vasten als het je gezondheid mogelijk kan schaden. Verderop in oktober is het Soekot (Loofhuttenfeest) met, je raadt het al, eten in de loofhut.
In maart is het Poeriem waarop mensen zich verkleden en elkaar snoeppakketten geven.
Met Pesach (Joods Pasen) in april worden er acht dagen matzes gegeten met kaas en zeker ook met bruine suiker. Ook wordt er veel zoetigheid gegeten waarin matzemeel is verwerkt.
En zo zijn er nog meer feestdagen, altijd met lekker en veel eten erbij.
2. Zijn er specifieke gerechten of ingrediënten die vaak worden geconsumeerd en die belangrijk zijn om rekening mee te houden?
Asjkenazische Joden komen oorspronkelijk uit Oost-Europa en eten bijvoorbeeld gefillte fish (zoete gevulde vis), lokshen en kugel (goed vullende hartige en zoete gerechten met noedels en andere deegwaren en aardappel).
Sefardische Joden komen oorspronkelijk uit Spanje, Portugal, Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Van oudsher zijn hun gerechten meer gebaseerd op rijst, couscous, peulvruchten en humus. Het gevlochten challah brood wordt op vrijdagavond en zaterdag gegeten.
3. Heb je tips hoe mensen traditionele gerechten die vaker worden gegeten kunnen aanpassen om ze ‘diabetesvriendelijker’ te maken?
De challah zou van koolhydraatarm meel gemaakt kunnen worden, maar het is vaak haalbaarder om een kleinere portie van het originele product te nemen. Lokshen zou ook van koolhydraatarme noodles gemaakt kunnen worden. En het gebak tijdens Pesach met amandelmeel in plaats van matzemeel.
Ik zie nu ook meer ontregelde glucosewaarden bij mensen die het nieuws veel volgen
4. Welke veelvoorkomende misvattingen kom je tegen bij het begeleiden van mensen met diabetes met een Joodse achtergrond op het gebied van voeding?
De impact op de glucosewaarden van het extra eten in de weekenden of tijdens de feestdagen wordt vaak onderschat. Mensen denken dat hun glucose wel zal zakken door een paar stukjes extra te lopen.
Ik zie nu ook meer ontregelde glucosewaarden bij mensen die het nieuws veel volgen. Het geeft stress en heeft langs die route invloed op de glucosewaarden.
5. Zijn er feestdagen en rituelen waarmee diabetesverpleegkundigen rekening kunnen houden?
Er zijn veel feestdagen en eigenlijk is dit vrijwel altijd een aanleiding om veel, vaak koolhydraatrijk, te eten.
6. Zijn er specifieke culturele sensitiviteiten of communicatieaspecten waarmee diabetesverpleegkundigen rekening kunnen houden?
Orthodoxe Joden zullen meestal geen hand geven, maar dat wordt in de zorg toch al minder gedaan sinds corona. Verder verwacht ik geen bijzonderheden. Misschien zijn sommige mensen net een klein tikje ongeduldiger dan andere mensen, en als ze je geweldig vinden, dan krijg je het ook te horen, en hun buren, vrienden en familie ook.
7. Welke strategieën en hulpmiddelen gebruik je om Joodse mensen voor te lichten over gezonde voeding en diabetes?
Het merendeel van de begeleiding is zoals ik die bij alle andere cliënten ook doe. Rond de feestdagen zoomen we in op producten en gerechten die mensen graag willen eten op die momenten. We bespreken welke portiegrootte een gezonde glucosewaarde ondersteunt. Ook bespreken we hoe ze met de left-overs kunnen omgaan.
8. Zijn er specifieke recepten, kookboeken of apps die je aanbeveelt?
Ik gebruik vaak de Eetmeter van het Voedingscentrum en de stappenteller op de telefoon/smartwatch. Soms nemen mensen hun eigen kookboek mee en bespreken we de opties.
In de rubriek ‘Divers advies van Fatima’ gaat verpleegkundig specialist Fatima Malki in op onderwerpen die raakvlakken hebben met de multiculturele samenleving. Ook nodigt ze deskundigen uit hun kennis te delen via deze rubriek. In de komende nieuwsbrieven delen diëtisten hun kennis over verschillende internationale keukens in relatie tot diabetes.
