Human brain Anatomical Model, front view

‘Hoe meer risicofactoren mensen met type 2 diabetes op orde hebben op middelbare leeftijd, des te lager is het risico op dementie op latere leeftijd’

01 maart 2022

Wat helpt het ouder wordende brein?

‘Het halen van behandeldoelen voor diabetes en bloeddruk op middelbare leeftijd, draagt bij aan het voorkomen van cognitieve schade op latere leeftijd’, zegt dr. Thomas van Sloten, vasculair internist in opleiding bij het Maastricht Universitair Medisch Centrum (MUMC).

Mensen met diabetes hebben een verhoogde kans op cognitieve achteruitgang. Hierbij maakt Thomas van Sloten een onderscheid tussen subtiele cognitieve achteruitgang en dementie. ‘De subtiele cognitieve achteruitgang is vaak al zichtbaar bij de diagnose van diabetes, maar is zo subtiel en gaat zo langzaam dat mensen het zelf vaak niet merken. Het denken en spreken gaat wat langzamer, het geheugen hapert af en toe en mensen zijn wat minder scherp. Deze symptomen kunnen een voorbode zijn van dementie maar dat hoeft niet. Bij veel mensen is de situatie ook redelijk stabiel.’

Zeven risicofactoren

Naast subtiele cognitieve achteruitgang lopen mensen met diabetes gemiddeld twee keer zo veel risico op dementie als mensen zonder diabetes. Van Sloten is als copromotor betrokken bij een onderzoek aan het MUMC waarin wordt gekeken naar risicofactoren die van invloed kunnen zijn op het ontstaan van dementie bij mensen met diabetes type 2: roken, verhoogde bloedglucosespiegels, hoge bloeddruk, obesitas, gebrek aan lichaamsbeweging, ongezonde voeding en albuminurie.

Multifactorieel

‘Er zijn nog veel dingen die we niet weten over de verhoogde kans op dementie bij mensen met diabetes. Wat we wel weten is dat er meerdere factoren een rol spelen. De micro- en macrovasculaire vaatschade die ten grondslag ligt aan veel klassieke diabetescomplicaties hebben waarschijnlijk ook effect op de hersenen. Daarnaast lijken insulineresistente in de hersenen en laaggradige ontstekingen een rol te spelen. We kennen insuline vooral vanwege het effect op de bloedglucosespiegels. In de hersenen heeft insuline echter ook effect op de groei en werking van zenuwcellen. Mogelijk is deze werking van insuline in de hersenen verminderd bij mensen met diabetes.’

Middelbare leeftijd

‘Bij het voorkomen van schade aan de hersenen moet je niet wachten totdat de cognitieve achteruitgang al merkbaar is’, zegt Van Sloten. ‘Als je cognitieve schade op latere leeftijd wilt voorkomen dan moet je vooral op middelbare leeftijd ingrijpen. Zorg dat de bloeddruk goed laag is, de glucosewaarden goed gereguleerd zijn en eventuele albuminurie wordt behandeld. Hoe meer risicofactoren mensen op orde hebben op middelbare leeftijd, des te lager is waarschijnlijk het risico op dementie op latere leeftijd.’

Cognitieve achteruitgang herkennen

Volgens Van Sloten is het niet eenvoudig om dementie te herkennen, zeker niet in het beginstadium. ‘Naast de meer bekende symptomen zoals het vergeten van het uitzetten van het gas van het fornuis en dingen terugleggen op verkeerde plekken, kunnen mensen zich presenteren met vaak onbegrepen klachten zoals buikpijn, somberheid, slecht slapen of plotseling ontregelde diabetes. Deze symptomen kunnen een voorbode zijn van dementie.’

Belangrijk om te signaleren

Alhoewel dementie niet makkelijk te herkennen is, is het toch belangrijk om het tijdig te signaleren, meent Van Sloten. ‘Steeds meer internationale richtlijnen adviseren om standaard geheugentesten af te nemen bij mensen met diabetes. In de praktijk is dit niet zo eenvoudig te implementeren, bovendien vraagt het veel tijd. Diabetesprofessionals kunnen wel infomeren naar het cognitief functioneren bij patiënten. Het is ook zinvol om de familie hierbij te betrekken. Door cognitie achteruitgaat kunnen mensen moeite krijgen met complexe handelingen; bijvoorbeeld het correct innemen of toedienen van medicatie. Hierdoor kunnen de glucosewaarden ontregelen en dit maakt mensen kwetsbaar. Ze kunnen bijvoorbeeld vallen als gevolg van een hypo. Dan is het zinvol om de behandeling te vereenvoudigen en de behandeldoelen hierop af te stemmen.‘

Succesvolle therapieën?

Volgens Van Sloten zijn er momenteel nog geen succesvolle medicamenteuze therapieën om cognitieve achteruitgang te vertragen. ‘Er wordt veel onderzoek naar gedaan, maar deze zijn vrijwel allemaal teleurstellend. Er zijn wat aanwijzingen dat GLP1-RA’s mogelijk een gunstig effect hebben op cognitieve achteruitgang, onafhankelijk van het glucoseverlagende effect. Dit zijn we nu verder aan het onderzoeken. Maar het is te vroeg om daar iets over te zeggen.’

Fysieke risicofactoren dementie

  • Hoge bloeddruk
  • Verhoogde bloedsuikers
  • Insulineresistente in de hersenen
  • Albuminurie
  • Laaggradige ontstekingen

Leefstijlgerelateerde risicofactoren voor dementie

  • Roken
  • Weinig lichaamsbeweging
  • Veel zitten
  • Ongezonde voeding
  • Overgewicht

Hoe zit het bij diabetes type 1?

In Maastricht wordt vooral onderzoek gedaan naar de cognitieve achteruitgang bij mensen met diabetes type 2. Ook bij mensen met diabetes type 1 is er echter een verhoogd risico op subtiele cognitieve achteruitgang en dementie. Er zijn aanwijzingen dat de genoemde risicofactoren ook een rol spelen bij het ontstaan van hersencomplicaties bij diabetes type 1.

Tip voor de spreekkamer

‘In de spreekkamer adviseren we mensen niet te roken, gezond te eten, voldoende te bewegen en goede diabetesregulatie en bloeddruk na te streven. Ik vertel ze er tegenwoordig ook bij dat het halen van de behandeldoelen mogelijk bijdraagt aan het voorkomen van cognitieve achteruitgang en dementie op oudere leeftijd. Ik denk dat dat een extra motivatie kan zijn voor mensen om gezond te leven en hun behandeling goed te volgen.’

Het onderzoek van Thomas van Sloten wordt ondersteund door subsidies van de Hartstichting (clinical-scientist grant), Diabetes Fonds Nederland (Junior Fellowship) en een ZonMW (Veni beurs).

Bio

Dr. Thomas van Sloten verwacht dit jaar zijn opleiding tot vasculair internist af te ronden. Hij heeft een bijzondere interesse voor diabetes en de ouder wordende mens. Momenteel doet hij onderzoek naar de factoren die van invloed zijn op breinschade, beroertes en depressies. Van Sloten is getrouwd, vader van drie kinderen en heeft als hobby’s wielrennen en hardlopen.

mumc.nl/actueel/nieuws/lager-risico-op-dementie-voor-mensen-met-diabetes-die-risicofactoren-onder-controle

https://www.alzheimer-nederland.nl

Highlights uit de nieuwe richtlijn overgewicht en obesitas

29 feb 2024

Maak seksualiteit bespreekbaar. Ook bij senioren

25 jan 2024

Wijkgerichte aanpak 2diabeat stopt opmars diabetes type 2

19 jun 2023

Inloggen