Matthijs Hesselink is hoogleraar lichamelijke activiteit en metabole gezondheid en geeft in dit flitscollege antwoord op de vragen: waarom is een goed evenwichtsgevoel belangrijk, hoe kun je het verbeteren en waarom is het risico om te vallen voor oudere mensen met diabetes (65-plussers) ongeveer 17 keer hoger dan voor iemand van vergelijkbare leeftijd zonder diabetes?

Ongetwijfeld kennen jullie het belang van het hebben van een goede conditie. Meestal denken we hierbij aan een goed uithoudingsvermogen; maar een goede conditie is meer dan dat. Naast het uithoudingsvermogen zijn ook voldoende kracht, lenigheid en coördinatie van belang.

Anticiperen op een oneffenheid
Vaak zijn we ons er niet van bewust, maar het hebben van een goede balans is belangrijk voor veel dagelijkse activiteiten, zoals wandelen en het kunnen anticiperen op een oneffenheid zoals een losliggende stoeptegel. Maar ook bij het strikken van je veters of het al fietsend achteromkijken zonder te gaan slingeren, is een goede balans belangrijk.

Slecht evenwichtsgevoel
Voor het behoud van balans is een combinatie van kracht, lenigheid en coördinatie van belang. Een slecht evenwichtsgevoel leidt al snel tot struikelen en valpartijtjes. Dit is vooral bij oudere mensen en niet te negeren probleem. Val-gerelateerde letsels vormen de grootste doodsoorzaak bij 65-plussers. Ik hoor u denken, vervelend… en ja, veel diabetespatiënten zijn ouder dan 65, dus dit speelt voor hen, maar is er een specifieke reden dat ik dit onderwerp bespreek voor DiabetesPro?

Bang om te bewegen
Ja, die reden is er! Naast het feit dat een slechte balans het risico op vallen verhoogt, is er een indirect probleem. Mensen die onzeker zijn over hun eigen evenwicht, vermijden vaak beweeggedrag. Dat terwijl regelmatig bewegen en het behoud van mobiliteit juist zo belangrijk zijn voor mensen met diabetes.

Afname van zicht en zenuwgeleiding
Maar er is meer. Het risico om te vallen is voor een diabetespatiënt ouder dan 65 jaar ongeveer 17 keer hoger dan voor iemand van vergelijkbare leeftijd zonder diabetes. Dat is een fors verschil. Zoals gezegd, een slechte balans vloeit grotendeels voort uit een matige lenigheid en een gebrekkige coördinatie en kracht. Daarnaast spelen ook een verminderd zicht en reactietijd een rol. Zowel zicht als zenuwgeleidingssnelheid zijn zaken die bij diabetespatiënten versneld afnemen vergeleken met gezonde individuen van dezelfde leeftijd. Dit versneld functieverlies komt voort uit neuropathieën die op hun beurt weer voortkomen uit het binden van suikers aan zenuwcellen. Het verlagen van de bloedsuikerspiegel is een prioriteit van de diabetesbehandeling, onder meer om versuikering van het zenuwstelsel te voorkomen. Het zou echter ook goed zijn om ter preventie van het vallen, aandacht te besteden aan balanstraining.

Adviseer balansoefeningen
De American Diabetes Association beveelt alle diabetespatiënten van vijftig jaar of ouder aan om balansoefeningen te doen, met name als ze bekend zijn met perifere neuropathieën. Overigens, in het geval van voetulcera is de ADA terughoudend in dit advies. Balansoefeningen zorgen voor het behoud van stabiliteit en gaan de voor diabetespatiënten zo karakteristieke gevoelloosheid in de voeten tegen. En in tegenstelling tot veel andere vormen van inspanning, is er weinig reden te denken dat je jezelf kunt overbelasten bij het uitvoeren van balansoefeningen.

Zorg voor een veilige plek
Balansoefeningen zijn erop gericht de balans tijdelijk te verstoren. Dit vergroot het risico om te vallen. Dit moet vanzelfsprekend voorkomen worden. Adviseer de mensen daarom de oefeningen te doen op een plek waar ze zich makkelijk kunnen vasthouden aan iets, mocht dit nodig zijn, en waar zich geen scherpe randen bevinden waarop ze zouden kunnen vallen, denk aan radiatoren of de rand van een badkuip.

Koppel de oefeningen aan een bestaande routine
Om de balanstraining effectief te laten zijn, is het goed om van dit ‘nieuwe gedrag’ een routine te maken. Dit gaat vaak het beste door de nieuwe gewoonte te koppelen aan een reeds bestaande routine. Zoals tandenpoetsen vaak gekoppeld is aan een maaltijd, kunnen balansoefeningen goed aan dat moment worden toegevoegd. Een koppeling aan een andere routine zoals het innemen van medicatie, is uiteraard ook een mogelijkheid.

Oefeningen geven meetbare verbeteringen
Onderzoek heeft aangetoond dat bij wekelijkse uitvoering van balansoefeningen in de thuissituatie, er na 6 maanden een meetbare verbetering is van houdingsevenwicht en van het vertrouwen in de eigen balans. Met het 17-voudige verhoogde risico op vallen bij mensen met diabetes in het achterhoofd is dit een geringe inspanning voor een stabiele gezondheidswinst!