Velen van ons hebben islamitische mensen in hun praktijk. Om hen persoonlijke en effectieve zorg te kunnen bieden, is het essentieel kennis te hebben van hun culturele en religieuze achtergronden. Daarom ga ik in mijn column dit keer in op rituelen rondom het stervensproces bij islamitische mensen. 

Culturele en religieuze aspecten beïnvloeden hoe we het leven ervaren en verwerken. Daarnaast leeft en sterft iedereen op zijn eigen persoonlijke manier. We rouwen ook allemaal op onze eigen wijze om verlies van gezondheid of het sterven van een naaste. 

In de praktijk zien we dat alle patiënten anders omgaan met het nieuws dat ze uitbehandeld zijn en wellicht binnenkort zullen sterven. In dit artikel ga ik niet in op de discussie over het al dan niet voortzetten van een behandeling. Wel wil ik benadrukken dat mensen binnen de islam de vrijheid hebben te beslissen om een behandeling wel of niet voort te zetten, mocht er sprake zijn van medisch zinloos behandelen. 

Herkenbare overgangsrituelen
Bij mensen die weten dat ze binnen een afzienbare tijd zullen sterven, wordt het nemen van afscheid van hun naasten voorbereid. Onderwerpen die aandacht behoeven, worden besproken, zoals het bijleggen van onenigheden, mogelijke schulden of het vragen om vergiffenis. Daarnaast is het belangrijk religieuze voorbereidingen te treffen. Zoals bij elke overgang of grote verandering geeft een overgangsritueel – rites de passage – betekenis aan de verandering en plaatst het in een universele context. Bij een overgangsritueel verloopt alles volgens een bepaalde en voor iedereen herkenbare structuur.

Een stervende is niet alleen
Binnen de islam is het in eerste instantie de taak en verantwoordelijkheid van het gezin en de familie om ervoor te zorgen dat iemand niet alleen overlijdt. In eerste instantie is het de taak en verantwoordelijkheid van het gezin en de familie om ervoor te zorgen dat iemand niet alleen overlijdt. Binnen de familie zijn er altijd mensen die ervaring hebben met het stervensproces en de nodige religieuze en culturele kennis hebben om dit te begeleiden. Is er binnen de familie niemand die deze taak op zich kan nemen, dan wordt gezocht naar iemand binnen het eigen netwerk. Soms is dit de imam of geestelijke van de moskee. Indien iemand is opgenomen in het ziekenhuis, kan de afdeling geestelijke verzorging een imam regelen, mocht dat wenselijk zijn. 

Familie, vrienden en buren
Sterven in een besloten kring is binnen de islamitische gemeenschap niet aan de orde. De directe familie, de buren en vrienden komen om de stervende en zijn naaste te steunen en om afscheid te nemen. Bij voorkeur komen de directe familie en goede vrienden met wie de stervende een goede band had op bezoek.

Rituelen begeleiden
Steun wordt op verschillende manieren geboden. Sommige mensen zijn er om de stervende en zijn familie emotioneel te ondersteunen, anderen hebben de rol om de religieuze plichten en rituelen te begeleiden en te verrichten. Ze staan de stervende bij en laten de persoon beseffen dat hij zal overlijden. Ze herinneren de persoon eraan dat hij op God dient te vertrouwen en positieve verwachtingen mag koesteren. God is barmhartig en vergevingsgezind. Ook helpen ze bij het opzeggen van de geloofsbelijdenis, de Sahada, zoals de profeet Mohammad dit heeft aanbevolen. Hierbij wordt rekening gehouden met het welzijn van de stervende, er wordt niets afgedwongen. Daarnaast wordt er zacht gereciteerd uit de Koran, vooral Soerat Yassien. Het is wenselijk dat de mensen die de stervende bijstaan en uit de Koran reciteren, rein zijn. 

Sterven met het hoofd richting Mekka
Tijdens het overlijden wordt de stervende op zijn rechterzij gelegd, met het hoofd richting Mekka. Indien de persoon dit niet kan verdragen, wordt hij op de rug gelegd met het hoofd opgehoogd, eveneens richting Mekka. De kamer wordt geparfumeerd indien mogelijk. Als het kan krijgt de stervende een beetje water toegediend met een theelepeltje. Soms geven mensen ook een beetje honing, afhankelijk van de slikfunctie. Is iemand niet meer in staat om te slikken, dan wordt de mond middels een vochtige doek bevochtigd.

Overgang naar het hiernamaals
Zolang iemand nog redelijk aanspreekbaar is, wordt steeds de Sahada opgezegd en wordt gezamenlijk de koran gelezen. Soms begeleidt een imam de stervende in het proces om het huidige leven te verlaten en in het nieuwe leven te stappen. In de islam eindigt het leven niet bij het uitblazen van de laatste adem. Bij de laatste adem verlaat de ziel het lichaam om de overgang te maken naar de verborgen wereld. 

De islam gelooft in leven na de dood. In het hiernamaals word je herenigd met al je naasten. Sterven is de start van het begin van een nieuw leven, het eeuwig leven in het hiernamaals. 

In dit artikel heb ik een korte schets gemaakt van de rituelen rondom het stervensproces bij islamitische mensen. Het is niet mogelijk om alle details te beschrijven en er zijn binnen de islam meerdere stromingen en wetscholen met kleine nuanceverschillen. 

Lees hier meer over de rituelen in de islamitische gemeenschap nadat mensen zijn overleden 

Fatima Malki is verpleegkundig specialist diabetes en redactielid DiabetesPro