Nieuwe diabetestechnologieën, nieuwe inzichten… er is veel veranderd sinds de richtlijn ‘De inzet van de medisch psycholoog bij de behandeling van diabetes mellitus’ in 2004 uitkwam. De nieuwe ontwikkelingen kunnen een behoorlijke impact hebben op de patiëntbeleving en daarmee ook op de psychologische diagnostiek en behandeling. Hoog tijd dus om de richtlijn te herzien, of beter gezegd, te verrijken, zoals Frank Snoek (emeritus professor Medische Psychologie) het verwoordt. Want ook op psychologisch gebied is de afgelopen decennia het nodige ontwikkeld voor mensen met diabetes. Wat is nieuw en wat betekent dat voorde dagelijkse praktijkvoering?
Er is heel veel progressie geboekt als het gaat over diabetesbehandeling en technologieën’, zegt Snoek. ‘Die nieuwe technologieën, zoals sensoren en hybride insulinepompen, zijn heel effectieve tools en hebben een boost gegeven aan de patiëntautonomie. We zitten in een nieuwe fase door de technologische vooruitgang en dat heeft implicaties voorde relatie met patiënten, het gesprek, het zorgmodel en de beleving van de patiënt. Naast alle successen is het belangrijk ook oog te hebben voor het feit dat nieuwe technologie ook belastend en teleurstellend kan zijn voor sommige patiënten. Met name als het ondanks alle mogelijkheden niet lukt de diabetes goed te reguleren. Een ander aandachtspunt is dat niet alle mensen gebruik willen of kunnen maken van de nieuwstetechnologie en extra begeleiding nodig hebben. Het is dus nog belangrijker geworden om samen het gesprek aan te gaan, realistische doelen te stellenen te kijken waar en wanneer meer hulp nodig is.’
‘Het is belangrijk oog te hebben voor het feit dat nieuwe technologie ook belastend en teleurstellend kan zijn voor sommige patiënten’
ENORM VEEL DATA
Sensorgegevens, uploads van de pompen, Time in Range (TiR), geschat HbA1c…ze geven inzicht, maar al die data kan ook overweldigend zijn, ziet Snoek. ‘Voor mensen met een perfectionistische inslag kan het extra lastig zijn. Perfectie is niet haalbaar en ook niet nodig om het complicatie risico laag te houden. We moeten oog hebben voor de mentale kant van sensortechnologie en helpen realistische doelen te stellen. Laten we als diabetesprofessional naast de patiënt gaan staan en via gedeelde besluitvorming hier een weg in vinden. Je ziet dat de rol van diabetesverpleegkundige en praktijkondersteuner is verschoven van iemand die rekent met insuline en koolhydraten, naar iemand die meer coachend werkt. Deze kerncompetentie is nog belangrijker geworden.’
CONTINU BESCHIKBAAR
Daarbij komt dat ook anderen, zorgverleners en mensen in de directe omgeving, toegang kunnen krijgen tot de data. Snoek: ‘Soms laten de bloedglucosewaarden dingen zien die je liever voor jezelf had gehouden, zoals een eetbui. Dit zijn belangrijke onderwerpen van gesprek voor diabetesverpleegkundigen, artsen en praktijkondersteuners: met wie wil je de datadelen, wat vind je lastig om te delen en waarom? In de basis gaat het hier om psychologische onderwerpen.’
‘Je moet goed kunnen signaleren wanneer een patiënt extra hulp nodig heeft’
IN SAMENHANG BEHANDELEN
‘Dat brengt ons op het spoor van de psycholoog’, vervolgt Snoek. ‘Je moet goed kunnen signaleren wanneer een patiënt extra hulp nodig heeft. Belangrijk is dat diabetes en de psychologische hulpvraag niet los van elkaar behandeld worden, maar in samenhang. Wanneer je bijvoorbeeld een depressie behandelt is het van belang daar ook de diabetes in mee te nemen. De richtlijn is geschreven voor psychologen werkzaam in het ziekenhuis, maar daarbuiten geldt natuurlijk hetzelfde. Ook in de eerste lijn en specialistische GGZ geldt: het zijn niet twee verschillende werelden. Het gaat om een combinatie van somatische en psychische problematiek met een sterke wisselwerking en dit alles speelt zich af binnen één persoon.’
DIABETES DISTRESS EN DEPRESSIE
De laatste jaren bleek uit onderzoek dat mensen met diabetes een verhoogd risico hebben op een depressie. Snoek: ‘Voor de klinische praktijk is het goed te weten dat depressieve klachten vaak voorkomen en dat het belangrijk is deze klachten vroegtijdig te herkennen. Hiervoor heeft de NDF de ‘Richtlijn Signalering en monitoring van depressieve klachten bij mensen met diabetes’ opgesteld. Overigens zijn depressieve klachten en diabetesgerelateerde distress niet hetzelfde. Ze vragen om verschillende behandelingen. Onderzoek heeft geleerd wat het onderscheid is op symptomatisch niveau en hoe je de behandeling hierop kunt afstemmen.
MEER INTERVENTIES
Vergeleken met 2004 is een groter arsenaal aan interventies beschikbaar voor de psycholoog die specifiek zijn ontwikkeld voor mensen met diabetes. Bij twee groepsinterventies wordt nauw samengewerkt met diabetesprofessionals, met name diabetesverpleegkundigen en diëtisten. Dit zijn Diabetes de Baas en HypoBewust. Voor deze interventies bestaan ook train-de-trainer programma’s met een landelijke dekking. Sinds kort is er voor patiënten een zelfhulptool, de app MyDiaMate, gebaseerd op cognitieve gedragstherapie en gericht op het versterken van de mentale gezondheid.
